İLK SÖMÜRGE MERKEZİ AYDIN- SÖKE’de KURULDU
“Edebiyat milletlerin sesi, Tarih milletlerin hafızasıdır.”
ABD emperyalizminin sömürüsü Türkiye Cumhuriyeti ile başlamadı. İlk sömürü hareketi Osmanlıya uzanmaktadır, İşte onun hikayesi. 16 Ağustos 1838 tarihinde BALTA LİMAN’ında Osmanlının İngiliz Devleti ile yaptığı Ticaret antlaşmasını takiben, Özellikle Batı Anadolu ( İZMİR - BUCA ) İngiliz tüccarların hayat alanı oldu. Baltalimanı Ticaret Antlaşması nedir? Osmanlı İmparatorluğu'nun Birleşik Krallık ile İstanbul'un Baltalimanı semtinde, 16 Ağustos 1838 tarihinde imzaladığı ticaret antlaşmasıdır. Bu antlaşma ile Osmanlı İngiliz sanayisinin açık pazarı oldu. Böylece Osmanlı ekonomik olarak Avrupa devletlerinin sömürge pazarı olma yoluna girmiş oldu.
LEVANTENLER:(Levanten Osmanlı İmparatorluğu döneminde genelde İstanbul ve İzmir’de yaşayan, cumhuriyet döneminde de az da kalmış olsalar mevcut olan Fransız ve İtalyan gibi batı Avrupa kökenli azınlıklara denirdi..)
Bu açıklamalardan sonra konumuza dönecek olursak; Levantenler olarak tanımladığımız, FORBES, Aileleri en başı çekenlerdendi Whittall, Wilkin, Baltazzi, Perkins, Edwards, gibi aileler Buca başta olmak üzere İzmir’in diğer ilçelerine yerleşirken, AYDIN ve bölgesinde Türk çiftçilerin tarlalarının kenarlarında çer/çöp diye attığı Meyan Kök’lerini toplayıp, fabrikalar kurarak servetlerine servet kattılar.
Forbes’ler Söke’de 1851 yılında ilk Meyan Kökü Değirmenini kurdular, o yıllar Osmanlı Devleti konunun önemini hala kavrayamadığı için üretimlerinden dolayı Levantenlerden vergi bile almıyordu. Taki 1854 yılında ‘’ Mac Andrews and Forbes Company’’ adlı şirketin AYDIN’da kurduğu dev fabrikaya kadar. Forbes hemen ardından SÖKE, KUŞADASI ve NAZİLLİ’de üç fabrikayı birden açtılar. Takiben Manisa Alaşehir’de bir Fabrika daha kurdular. Forbes’in Gediz ve Menderes havzasının tamamında Meyan Kök’ü toplama merkezlerinin adı da ilginçtir ‘’ TOKAT ‘’ adını verdiler.
Mac Andrews ve Forbes 1875 yıllarından sonra Meyan Kökü toplama ve Üretimde tekelleşmiş, Anadolu’nun tamamında Meyan Kökü ve Balının tek temsilcisi olmuştur. Anadolu’da 1854 yılından 1875 yılına kadar 20 yıl içerisinde Yurtdışı ihracatını 12 katına çıkardılar.1875 yılında ‘’ ABACIOĞLU ‘’ adı altında bir Ermeni tarafından Aydın ve Söke’de iki Meyan Fabrikası kurularak Forbes’lere ihracatta rakip oldu. Abacıoğlu en büyük ihracatı ABD’ye yapıyordu.1881 yılında ABD Hükümeti Meyan Bal’ı ithalatından alınan gümrük vergisini yükseltince Abacıoğlu zarar görerek piyasadan çekildi. Forbes 1879 yılında Osmanlı Hükümetinin Meyan Bal’ından tamamen vergiyi kaldırması ile Aydın’da 20.000 Sterlin’lik bir yatırım yapıp, Abacıoğlu’nun da piyasadan çekilmesiyle Aydın bölgesinde 18 kilometrekarelik bir alanı da kiralayarak gücüne güç kattı.
Forbes, Aydın, Nazilli ve Söke civarındaki Linyit Madenlerine de el atarak, adeta Dünya çapında Tröstleşti.( Buca –Aydın Tren yolunun yapılış nedenlerinden ).Emperyalist bir Pazar sürecine giren MEYAN KÖKÜ, Meyan meydan savaşlarına dönüşerek, Almanların da pazara girmesini sağladı. 1886 yılında Aydın’da binlerce dönüm arazi kiralayıp Meyan Balı Fabrikası kurdular, yalnız kimliği belirsiz !!! 200 civarında kişi fabrikayı basıp talan ederek, Almanların piyasadan çekilmesini sağladılar. Bu olay Forbes’i daha büyüterek yaklaşık 312 kilometrekare araziyi daha kiralayarak Dünya devi olmasının yolunu açacaktır. İskenderun, Urfa ve Kilis’te fabrikalar kurup, binlerce kilometrekare Anadolu topraklarını kiralayarak Batı Anadolu’nun yanında, Doğu ve Güney Doğuya da açılmaya başladılar.
Merkezi AYDIN SÖKE’de bulunan Forbes, Meyan Balı Fabrikaları zaman, zaman, Rum çetelerinin baskınları ile karşı karşıya gelince, zamanın en güçlü Efe’si Çakırcalı’dan yardım aldılar, olayların devam etmesi üzerine, daha sonraları 1902 yılında ABD vatandaşlığına geçerek Merkezlerini New York’a taşımışlardır. Meyan Kök’ü Amerikalılar için neden bu kadar önemli idi ? Bu günün Petrolü ne kadar önemli ise o yıllar Meyan Kökü de Petrol kadar önemlidir. Amerika’nın Dünya Devleri Sigara üreticisi Philip Morris Meyan Kökünü sigarada Aroma, Coca Cola ise tatlandırıcı olarak kullanmaktadır...
