SİZE İLGİNÇ GERÇEK

16 Ağustos 1838 tarihinde Balta Liman’ında Osmanlının İngiliz Devleti ile yaptığı Ticaret antlaşmasını takiben, Özellikle Batı Anadolu ( İzmir - Buca ) İngiliz tüccarların hayat alanı oldu.

Levantenler(Doğu Akdeniz'e kıyısı olan devletlerde yaşayan Osmanlı döneminde yerleşmiş, Fransız-İtalyan kökenli Katoliklerdir.) olarak tanımladığımız, Forbes, Aileleri en başı çekenlerdendi. ( Whittall, Wilkin, Baltazzi, Perkins, Edwards, gibi aileler Buca başta olmak üzere İzmir’in diğer ilçelerine yerleşirken, Aydın ve bölgesinde Türk çiftçilerin tarlalarının kenarlarında çer/çöp diye attığı Meyan Kök’lerini toplayıp, Fabrikalar kurarak servetlerine servet kattılar.

Forbes’ler SÖKE’de 1851 yılında ilk Meyan Kökü Değirmenini kurdular, o yıllar Osmanlı Devleti konunun önemini hala kavrayamadığı için üretimlerinden dolayı Levanten’lerden vergi bile almıyordu. Taki 1854 yılında ‘’ Mac Andrews and Forbes Company’’ adlı şirketin Aydın’da kurduğu dev fabrikaya kadar. Forbes hemen ardından Söke, Kuşadası ve Nazilli’de üç fabrikayı birden açtılar. Takiben Manisa Alaşehir’de bir Fabrika daha kurdular.

Forbes’in Gediz ve Menderes havzasının tamamında Meyan Kök’ü toplama merkezlerinin adı da ilginçtir ‘’ TOKAT ‘’ adını verdiler. Mac Andrews ve Forbes 1875 yıllarından sonra Meyan Kökü toplama ve Üretimde tekelleşmiş, Anadolu’nun tamamında Meyan Kökü ve Balının tek temsilcisi olmuştur. Anadolu’da 1854 yılından 1875 yılına kadar 20 yıl içerisinde Yurtdışı ihracatını 12 katına çıkardılar. 1875 yılında ‘’ Abacıoğlu ‘’ adı altında bir Ermeni tarafından AYDIN ve SÖKE’de iki Meyan Fabrikası kurularak Forbes’lere ihracatta rakip oldu. Abacıoğlu en büyük ihracatı ABD’ye yapıyordu. 1881 yılında ABD Hükümeti Meyan Bal’ı ithalatından alınan gümrük vergisini yükseltince Abacıoğlu zarar görerek piyasadan çekildi.

Forbes 1879 yılında Osmanlı Hükümetinin Meyan Bal’ından tamamen vergiyi kaldırması ile Aydın’da 20.000 Sterlin’lik bir yatırım yapıp, Abacıoğlu’nun da piyasadan çekilmesiyle Aydın bölgesinde 18 kilometrekarelik bir alanı da kiralayarak gücüne güç kattı.

Forbes, Aydın, Nazilli ve Söke civarındaki Linyit Madenlerine de el atarak, adeta Dünya çapında Tröstleşti. ( Buca – Aydın Tren yolunun yapılış nedenlerinden ).

Emperyalist bir Pazar sürecine giren Meyan Kökü, Meyan meydan savaşlarına dönüşerek, Almanların da pazara girmesini sağladı. 1886 yılında Aydın’da binlerce dönüm arazi kiralayıp Meyan Balı Fabrikası kurdular, yalnız kimliği belirsiz !!! 200 civarında kişi fabrikayı basıp talan ederek, Almanların piyasadan çekilmesini sağladılar. Bu olay Forbes’i daha büyüterek yaklaşık 312 kilometrekare araziyi daha kiralayarak Dünya devi olmasının yolunu açacaktır. İskenderun, Urfa ve Kilis’te fabrikalar kurup, binlerce kilometrekare Anadolu topraklarını kiralayarak Batı Anadolu’nun yanında, Doğu ve Güney Doğuya da açılmaya başladılar.

Merkezi Aydın Söke’de bulunan Forbes, Meyan Balı Fabrikaları zaman, zaman, Rum çetelerinin baskınları ile karşı karşıya gelince, zamanın en güçlü Efe’si Çakırcalı’dan yardım aldılar, olayların devam etmesi üzerine, daha sonraları 1902 yılında ABD vatandaşlığına geçerek Merkezlerini New York’a taşımışlardır.

Meyan Kök’ü Amerikalılar için neden bu kadar önemli idi? Bu günün Petrolü ne kadar önemli ise o yıllar Meyan Kökü de Petrol kadar önemlidir.  Amerika’nın Dünya Devleri Sigara üreticisi PHİLİP MORRİS Meyan Kökünü sigarada Aroma, Coca Cola ise tatlandırıcı olarak kullanmaktadır...