☰
✕

Türk Kül­tü­rün­de Nar­du­gan Bay­ra­mı: Kış Gün­dö­nü­mü­nün Ta­rih­sel ve Mi­to­lo­jik Bo­yut­la­rı

Öz
Nar­du­gan Bay­ra­mı, Türk kül­tür ta­ri­hin­de kış gün­dö­nü­mü (21 Ara­lık) ile iliş­ki­len­di­ri­len, do­ğa­nın ye­ni­den di­ri­li­şi­ni ve ışı­ğın ka­ran­lı­ğa karşı za­fe­ri­ni sim­ge­le­yen kadim bir bay­ram­dır. Bu ça­lış­ma, Nar­du­gan Bay­ra­mı’nın kö­ken­le­ri­ni, mi­to­lo­jik arka pla­nı­nı, ri­tü­el­le­ri­ni ve Türk kül­tür ta­ri­hi içe­ri­sin­de­ki ye­ri­ni aka­de­mik bir çer­çe­ve­de ele al­ma­yı amaç­la­mak­ta­dır. Ay­rı­ca bay­ra­mın Orta Asya Türk inanç sis­te­miy­le olan iliş­ki­si ve gü­nü­müz kül­tü­rel yan­sı­ma­la­rı in­ce­len­mek­te­dir.
Anah­tar Ke­li­me­ler: Nar­du­gan, Türk kül­tü­rü, kış gün­dö­nü­mü, mi­to­lo­ji, Teng­ri­ci­lik

1. Giriş
Türk top­lu­luk­la­rı­nın tarih bo­yun­ca doğa olay­la­rı­nı kut­sal kabul eden bir dünya gö­rü­şü­ne sahip ol­duk­la­rı bi­lin­mek­te­dir. Güneş, ay, yıl­dız­lar ve mev­sim dön­gü­le­ri Türk koz­mo­lo­ji­sin­de önem­li bir yere sa­hip­tir. Bu bağ­lam­da, yılın en uzun ge­ce­si olan 21 Ara­lık, ka­ran­lı­ğın doruk nok­ta­sı­na ulaş­tı­ğı ve ar­dın­dan gün­le­rin uza­ma­ya baş­la­dı­ğı bir dönüm nok­ta­sı ola­rak al­gı­lan­mış­tır. Nar­du­gan Bay­ra­mı, işte bu koz­mik dö­nü­şü­mün sem­bo­lik ifa­de­si ola­rak or­ta­ya çık­mış­tır.

2. Nar­du­gan Bay­ra­mı’nın Kö­ke­ni
Nar­du­gan ke­li­me­si, bazı araş­tır­ma­cı­la­ra göre "nar" (güneş/ateş) ve "dugan" (doğan, doğuş) söz­cük­le­rin­den tü­re­miş­tir. Bu eti­mo­lo­jik yak­la­şım, bay­ra­mın gü­ne­şin ye­ni­den do­ğu­şu­nu sim­ge­le­di­ği yö­nün­de­ki gö­rüş­le­ri des­tek­le­mek­te­dir. Bay­ra­mın kö­ken­le­ri, İsla­mi­yet ön­ce­si Türk inanç sis­te­mi olan Gök Tanrı (Teng­ri­ci­lik) inan­cı­na da­yan­dı­rıl­mak­ta­dır.
Orta Asya Türk top­lu­luk­la­rın­da, kış gün­dö­nü­mü do­ğa­nın ye­ni­den can­lan­ma­sı­nın baş­lan­gı­cı ola­rak kabul edil­miş; gü­ne­şin güç ka­zan­ma­sı, bol­luk ve be­re­ke­tin ha­ber­ci­si ola­rak gö­rül­müş­tür. Bu ne­den­le Nar­du­gan, yal­nız­ca mev­sim­sel bir dö­nü­şüm değil, aynı za­man­da koz­mik bir ye­ni­len­me bay­ra­mı ola­rak anlam ka­zan­mış­tır.

3. Mi­to­lo­jik ve İnanç­sal Arka Plan
Türk mi­to­lo­ji­sin­de Hayat Ağacı (Akçam veya Dünya Ağacı) önem­li bir sem­bol­dür. Nar­du­gan Bay­ra­mı’nda bu ağa­cın et­ra­fın­da ya­pı­lan ri­tü­el­ler, ev­re­nin dü­ze­ni­ni ve ya­şa­mın sü­rek­li­li­ği­ni tem­sil et­mek­te­dir. Gü­ne­şin ye­ni­den güç ka­zan­ma­sı, iyi­li­ğin kö­tü­lü­ğe; ay­dın­lı­ğın ka­ran­lı­ğa üstün gel­me­si şek­lin­de yo­rum­lan­mış­tır.
Bazı an­la­tı­lar­da, Erlik (ka­ran­lık ve ye­ral­tı un­sur­la­rı­nı tem­sil eden figür) ile Ülgen (iyi­lik ve gök un­sur­la­rı­nı tem­sil eden tan­rı­sal figür) ara­sın­da­ki sem­bo­lik mü­ca­de­le, kış gün­dö­nü­mü ile iliş­ki­len­di­ril­miş­tir. Bu mü­ca­de­le­de ışı­ğın galip gel­me­si, Nar­du­gan’ın temel fel­se­fe­si­ni oluş­tur­mak­ta­dır.

4. Nar­du­gan Bay­ra­mı Ri­tü­el­le­ri
Ta­rih­sel kay­nak­lar ve folk­lo­rik ve­ri­ler, Nar­du­gan Bay­ra­mı kap­sa­mın­da çe­şit­li ri­tü­el­le­rin uy­gu­lan­dı­ğı­nı gös­ter­mek­te­dir. Bun­lar ara­sın­da:
* Hayat ağa­cı­nın süs­len­me­si,
* Aile bi­rey­le­ri­nin bir araya gel­me­si,
* Ateş ya­kı­la­rak kötü ruh­lar­dan arın­ma inan­cı,
* Be­re­ket ve bol­luk için du­alar edil­me­si,
* Ço­cuk­la­ra he­di­ye­ler ve­ril­me­si
gibi uy­gu­la­ma­lar yer al­mak­ta­dır. Bu ri­tü­el­ler, top­lum içi da­ya­nış­ma­yı güç­len­dir­di­ği gibi, ku­şak­lar arası kül­tü­rel ak­ta­rı­mı da sağ­la­mış­tır.

5. Nar­du­gan Bay­ra­mı’nın Kül­tü­rel Sü­rek­li­li­ği ve Gü­nü­mü­ze Yan­sı­ma­la­rı
Nar­du­gan Bay­ra­mı, İsla­mi­yet son­ra­sı dö­nem­de doğ­ru­dan bir bay­ram ola­rak kut­lan­ma­sa da, Türk kül­tü­rün­de­ki bir­çok ge­le­nek ve sem­bol­de iz­le­ri­ni sür­dür­mek müm­kün­dür. Ağaç süs­le­me ge­le­ne­ği, yıl­ba­şı kut­la­ma­la­rı ve kış mev­si­mi­ne dair halk ina­nış­la­rı, bu kül­tü­rel sü­rek­li­li­ğin yan­sı­ma­la­rı ola­rak de­ğer­len­di­ri­le­bi­lir.
Mo­dern dö­nem­de Nar­du­gan, Türk dün­ya­sın­da kül­tü­rel kim­lik ve tarih bi­lin­ci­ni güç­len­di­ren bir unsur ola­rak ye­ni­den gün­de­me gel­mek­te­dir. Aka­de­mik ça­lış­ma­lar ve kül­tü­rel et­kin­lik­ler ara­cı­lı­ğıy­la bay­ra­mın ta­rih­sel kö­ken­le­ri ha­tır­la­tıl­mak­ta ve kül­tü­rel mi­ra­sın ko­run­ma­sı­na katkı sağ­lan­mak­ta­dır.

6. Sonuç
Nar­du­gan Bay­ra­mı, Türk­le­rin do­ğay­la kur­du­ğu derin iliş­ki­nin ve koz­mik düzen an­la­yı­şı­nın önem­li bir gös­ter­ge­si­dir. Kış gün­dö­nü­mü­nü esas alan bu bay­ram, yal­nız­ca bir mev­sim­sel dö­nü­şü­mü değil; aynı za­man­da umut, ye­ni­len­me ve ya­şa­mın sü­rek­li­li­ği­ni sim­ge­le­mek­te­dir. Türk kül­tür ta­ri­hi­nin önem­li un­sur­la­rın­dan biri olan Nar­du­gan, geç­miş­ten gü­nü­mü­ze uza­nan kül­tü­rel bir miras ola­rak de­ğer­len­di­ril­me­li­dir.

Kay­nak­ça (Seçme)
* Bayat, F. (2015). Türk Mi­to­lo­ji­si. İstan­bul: Ötü­ken Ya­yın­la­rı.
* İnan, A. (2006). Eski Türk Dini Ta­ri­hi. An­ka­ra: Türk Tarih Ku­ru­mu.
* Ögel, B. (2010). Türk Mi­to­lo­ji­si. An­ka­ra:
Mavi Didim’in de­ğer­li oku­yu­cu­la­rı, tarih sa­de­ce geç­mi­şin ay­na­sı değil, ge­le­ce­ğin pu­su­la­sı­dır. Biz­ler de bu pu­su­la­yı iyi oku­ma­lı, ta­ri­hi­mi­ze, ec­da­dı­mı­za ve on­la­rın bize bı­rak­tı­ğı onur­lu mi­ra­sa sahip çık­ma­lı­yız.
Bir son­ra­ki ya­zı­mız­da bu­luş­mak di­le­ğiy­le...
Ne mutlu Türk’üm di­ye­ne! Son­suz Sevgi ve Say­gı­la­rım­la