TÜRK DEV­LET­LERİ TEŞKİLATI’NIN DO­ĞU­ŞU VE ÇAĞ­DAŞ TÜRK BİRLİĞİ VİZYONU

Özet
Bu ça­lış­ma, Türk Dev­let­le­ri Teş­ki­la­tı’nın (TDT) ta­rih­sel kö­ken­le­ri­ni, ör­güt­sel ge­li­şi­mi­ni ve çağ­daş Türk bir­li­ği viz­yo­nu için­de­ki st­ra­te­jik öne­mi­ni in­ce­le­mek­te­dir. Türk dün­ya­sın­da ortak dil, tarih, kül­tür ve kim­lik un­sur­la­rı yüz­yıl­lar bo­yun­ca güçlü bir bağ oluş­tur­muş­tur. Sov­yet­ler Bir­li­ği’nin da­ğıl­ma­sıy­la ba­ğım­sız­lı­ğı­nı ka­za­nan Türk Cum­hu­ri­yet­le­ri, bu ta­rih­sel bir­li­ği ku­rum­sal düz­le­me ta­şı­mış; TDT’nin te­mel­le­ri atıl­mış­tır. Ça­lış­ma, TDT’nin ulus­la­ra­ra­sı sis­tem­de­ki ko­nu­mu­nu, böl­ge­sel en­teg­ras­yon mo­del­le­riy­le kar­şı­laş­tır­ma­lı bi­çim­de de­ğer­len­dir­mek­te­dir.
Anah­tar Ke­li­me­ler: Türk Dev­let­le­ri Teş­ki­la­tı, Türk Dün­ya­sı, Türk Bir­li­ği, Nah­çı­van An­laş­ma­sı, Böl­ge­sel En­teg­ras­yon
Abst­ract
This study exa­mi­nes the his­to­ri­cal roots, ins­ti­tu­ti­onal de­ve­lop­ment, and st­ra­te­gic im­por­tan­ce of the Or­ga­ni­za­ti­on of Turkic Sta­tes (OTS) wit­hin the fra­me­work of the mo­dern vi­si­on of Turkic unity. The com­mon lan­gu­age, cul­tu­re, and iden­tity ele­ments that have his­to­ri­cally con­nec­ted Turkic na­ti­ons ga­ined ins­ti­tu­ti­onal form after the in­de­pen­den­ce of the Turkic Re­pub­lics fol­lo­wing the dis­so­lu­ti­on of the So­vi­et Union. The paper eva­lu­ates the OTS wit­hin the con­te­xt of re­gi­onal in­teg­ra­ti­on the­ori­es and its gro­wing ge­opo­li­ti­cal inf­lu­en­ce in Eura­sia.
Ke­y­words: Or­ga­ni­za­ti­on of Turkic Sta­tes, Turkic World, Turkic Unity, Nakhc­hi­van Ag­re­ement, Re­gi­onal In­teg­ra­ti­on

1. Giriş

Türk mil­le­ti­nin tarih sah­ne­sin­de­ki köklü geç­mi­şi, Orta Asya boz­kır­la­rın­dan gü­nü­mü­ze uza­nan bir kül­tü­rel sü­rek­li­lik gös­ter­mek­te­dir. Gök­türk Ya­zıt­la­rı’nda dile ge­ti­ri­len “Türk budun” bi­lin­ci, ortak kim­lik duy­gu­su­nun en erken te­za­hü­rü­dür.
19. yüz­yı­lın son­la­rın­da İsmail Gas­pı­ra­lı’nın “Dilde, fi­kir­de, işte bir­lik” sö­züy­le sem­bol­le­şen Türk­çü­lük dü­şün­ce­si, çağ­daş Türk dün­ya­sı bir­li­ği­nin fikrî te­me­li­ni oluş­tur­muş­tur. Bu dü­şün­ce, 20. yüz­yıl­da böl­ge­sel da­ya­nış­ma ara­yış­la­rı­nın ön­cü­lü hâ­li­ne gel­miş­tir.

2. Ta­rih­sel Arka Plan: Fi­kir­den Ku­ru­ma

Sov­yet hâ­ki­mi­ye­ti dö­ne­min­de Türk halk­la­rı ara­sın­da­ki kül­tü­rel ve si­ya­sal bağ­lar za­yıf­la­mış olsa da millî bi­linç ko­run­muş­tur. 1991’de Sov­yet­ler Bir­li­ği’nin da­ğıl­ma­sıy­la Azer­bay­can, Ka­za­kis­tan, Kır­gı­zis­tan, Öz­be­kis­tan ve Türk­me­nis­tan ba­ğım­sız­lık­la­rı­nı ka­za­na­rak Türk dün­ya­sın­da yeni bir je­opo­li­tik dönem baş­lat­mış­lar­dır.
Bu sü­reç­te Tür­ki­ye, “Türk Cum­hu­ri­yet­le­ri” ile da­ya­nış­ma­yı ge­liş­ti­ren öncü ülke ol­muş­tur.
Aşa­ğı­da­ki ge­liş­me­ler ku­rum­sal sü­re­cin aşa­ma­la­rı­nı gös­ter­mek­te­dir:
* 1992 – An­ka­ra Zir­ve­si: Türk Dili Ko­nu­şan Ül­ke­ler Zir­ve­le­ri baş­la­tıl­dı.
* 2009 – Nah­çı­van An­laş­ma­sı: Türk Ke­ne­şi (Türk Kon­se­yi) res­men ku­rul­du.
* 2021 – İstan­bul Zir­ve­si: Teş­ki­la­tın adı “Türk Dev­let­le­ri Teş­ki­la­tı (TDT)” ola­rak de­ğiş­ti­ril­di; Türk Dün­ya­sı 2040 Viz­yo­nu kabul edil­di.
Bu adım­lar, Türk dün­ya­sı­nın da­ğı­nık ya­pı­sı­nı dip­lo­ma­tik bir çatı al­tın­da bir­leş­ti­ren ta­ri­hî bir dönüm nok­ta­sı­dır.

3. Türk Dev­let­le­ri Teş­ki­la­tı’nın Ku­rum­sal Ya­pı­sı

TDT; üye, göz­lem­ci ve iş bir­li­ği or­tak­la­rın­dan olu­şan böl­ge­sel bir örgüt ni­te­li­ğin­de­dir.
Ku­rum­sal ya­pı­sı şu or­gan­lar­dan mey­da­na gelir:
* Dev­let Baş­kan­la­rı Kon­se­yi
* Dı­şiş­le­ri Ba­kan­la­rı Kon­se­yi
* Kı­dem­li Me­mur­lar Ko­mi­te­si
* Sek­re­tar­ya (İstan­bul)
Ay­rı­ca Türk Aka­de­mi­si (As­ta­na), Türk Kül­tür ve Miras Vakfı (Bakü) ve Türk Ti­ca­ret ve Sa­na­yi Odası (İstan­bul) gibi alt ku­rum­lar, kül­tü­rel ve eko­no­mik bü­tün­leş­me­nin aka­de­mik ve ku­rum­sal te­mel­le­ri­ni oluş­tu­rur.

4. Çağ­daş Türk Bir­li­ği Viz­yo­nu

TDT’nin viz­yo­nu, ta­rih­sel Türk bir­li­ği ül­kü­sü­nün mo­dern çağ­da­ki st­ra­te­jik ve kül­tü­rel yo­ru­mu­dur.
Bu viz­yon üç ana ek­sen­de şe­kil­len­mek­te­dir:
* Dil ve Kül­tür En­teg­ras­yo­nu: Ortak al­fa­be ça­lış­ma­la­rı, ortak tarih ki­tap­la­rı, kül­tü­rel miras pro­je­le­ri.
* Eko­no­mik ve Lo­jis­tik En­teg­ras­yon: “Orta Ko­ri­dor” st­ra­te­ji­si; Bakü–Tif­lis–Kars De­mir­yo­lu ve Trans-Ha­zar hattı.
* Si­ya­si ve Gü­ven­lik İşbir­li­ği: Ener­ji gü­ven­li­ği, sa­vun­ma sa­na­yii, yeşil ener­ji dö­nü­şü­mü, di­ji­tal eko­no­mi.
Bu bü­tün­leş­me, yal­nız­ca Türk dün­ya­sı için değil, Av­ras­ya coğ­raf­ya­sı­nın is­tik­ra­rı açı­sın­dan da büyük önem ta­şı­mak­ta­dır.

5. Aka­de­mik De­ğer­len­dir­me

TDT, ulus­la­ra­ra­sı iliş­ki­ler te­ori­le­ri açı­sın­dan “böl­ge­sel kim­lik te­mel­li en­teg­ras­yon” mo­de­li­nin özgün bir ör­ne­ği­dir.
Av­ru­pa Bir­li­ği gibi üst-ege­men bir ya­pı­dan zi­ya­de, ta­rih­sel ve kül­tü­rel or­tak­lık te­me­lin­de esnek bir da­ya­nış­ma mo­de­li­dir. Bu model, Türk Cum­hu­ri­yet­le­ri­nin ulus­la­ra­ra­sı sis­tem­de kim­lik te­mel­li bir aktör ola­rak yer al­ma­sı­na ola­nak ta­nı­mak­ta­dır.
Eko­no­mik, st­ra­te­jik ve kül­tü­rel alan­lar­da ge­liş­ti­ri­len pro­je­ler; Orta Asya’dan Ana­do­lu’ya uza­nan bir Türk ek­se­ni­nin güç­len­me­si­ni sağ­la­mak­ta­dır. Bu eksen, Av­ras­ya’da ener­ji, ula­şım ve gü­ven­lik alan­la­rın­da denge un­su­ru hâ­li­ne gel­mek­te­dir.

6. Sonuç

Türk Dev­let­le­ri Teş­ki­la­tı, Türk dün­ya­sı­nın ta­rih­sel bir­lik ide­ali­ni mo­dern ulus­la­ra­ra­sı sis­tem­de tem­sil eden güçlü bir ya­pı­dır. Ortak dil, tarih ve kül­tür ze­mi­nin­de yük­se­len bu teş­ki­lat, “Türk Bir­li­ği Viz­yo­nu 2040” bel­ge­siy­le ge­le­ce­ğe dönük bir st­ra­te­jik yön be­lir­le­miş­tir.
Bu yön, sa­de­ce dip­lo­ma­tik bir bir­lik değil, ortak bir me­de­ni­yet bi­lin­ci­nin ye­ni­den in­şa­sı an­la­mı­na gel­mek­te­dir.
TDT, geç­mi­şin kadim bağ­la­rı­nı ge­le­ce­ğin kü­re­sel den­ge­le­riy­le bu­luş­tu­ran bir viz­yon pro­je­si ola­rak, Türk dün­ya­sı­nın si­ya­si, kül­tü­rel ve eko­no­mik ge­le­ce­ğin­de be­lir­le­yi­ci rol oy­na­mak­ta­dır.

Kay­nak­ça
* Türk Dev­let­le­ri Teş­ki­la­tı. Nah­çı­van An­laş­ma­sı. (2009).
* Türk Dev­let­le­ri Teş­ki­la­tı Sek­re­tar­ya­sı. Türk Dün­ya­sı 2040 Viz­yo­nu Bel­ge­si. İstan­bul, 2021.
* Gas­pı­ra­lı, İ. (1905). Dilde, Fi­kir­de, İşte Bir­lik. Bah­çe­sa­ray.
* Saray, M. (2019). Türk Dün­ya­sı Üze­ri­ne İnce­le­me­ler. An­ka­ra: Türk Tarih Ku­ru­mu Ya­yın­la­rı.
* Ahmet Ye­se­vi Üni­ver­si­te­si Ya­yın­la­rı. (2020). Ortak Türk Kül­tü­rü ve Kim­li­ği. As­ta­na.
Mavi Didim’in de­ğer­li oku­yu­cu­la­rı, tarih sa­de­ce geç­mi­şin ay­na­sı değil, ge­le­ce­ğin pu­su­la­sı­dır. Biz­ler de bu pu­su­la­yı iyi oku­ma­lı, ta­ri­hi­mi­ze, ec­da­dı­mı­za ve on­la­rın bize bı­rak­tı­ğı onur­lu mi­ra­sa sahip çık­ma­lı­yız.
Bir son­ra­ki ya­zı­mız­da bu­luş­mak di­le­ğiy­le...
Ne mutlu Türk’üm di­ye­ne! Son­suz Sevgi ve Say­gı­la­rım­la