☰
✕

KUZEY KIB­RIS TÜRK CUM­HURİYETİ’NİN İLANI: 15 KASIM 1983 BA­ĞIM­SIZ­LIK BİLDİRGESİNİN TARİHSEL VE SİYASAL ANALİZİ

Özet

15 Kasım 1983 ta­ri­hin­de ilan edi­len Kuzey Kıb­rıs Türk Cum­hu­ri­ye­ti (KKTC), Kıb­rıs Türk hal­kı­nın si­ya­si var­lı­ğı­nı, öz yö­ne­tim hak­kı­nı ve ulu­sal ira­de­si­ni ku­rum­sal­laş­tı­ran ta­rih­sel bir dönüm nok­ta­sı­dır. Ba­ğım­sız­lık Bil­dir­ge­si, Kıb­rıs Türk hal­kı­nın uzun yıl­la­ra ya­yı­lan var olma mü­ca­de­le­si­nin hu­ku­ki ve si­ya­sal bir ifa­de­si olup, self-de­ter­mi­nas­yon il­ke­si­ne uygun ola­rak yeni bir dev­le­tin ku­ru­luş sü­re­ci­ni ta­nım­lar. Bu ça­lış­ma­da Ba­ğım­sız­lık Bil­dir­ge­si’nin ta­rih­sel arka planı, hu­ku­ki da­ya­nak­la­rı, böl­ge­sel et­ki­le­ri ve Kıb­rıs Türk top­lu­mu­nun ulu­sal ira­de­si bağ­la­mın­da de­ğer­len­di­ril­me­si amaç­lan­mak­ta­dır.

Giriş

Kıb­rıs me­se­le­si, Os­man­lı’dan İngi­liz sö­mür­ge yö­ne­ti­mi­ne, ora­dan iki top­lum­lu ya­pı­ya ve ni­ha­yet ulus­la­ra­ra­sı bir ih­ti­la­fa dö­nü­şen çok kat­man­lı bir ta­rih­sel sü­re­cin ürü­nü­dür. 1963 olay­la­rıy­la baş­la­yan top­lum­la­ra­ra­sı ça­tış­ma­lar, Kıb­rıs Türk hal­kı­nın gü­ven­lik ve si­ya­si tem­sil so­run­la­rı­nı de­rin­leş­tir­miş; 1974 yı­lın­da ya­şa­nan ge­liş­me­ler ada­da­ki den­ge­le­ri köklü bi­çim­de de­ğiş­tir­miş­tir. Bu ta­rih­sel arka plan, 15 Kasım 1983’te KKTC’nin ilan edil­me­si­ne giden yolun te­me­li­ni oluş­tur­muş­tur.

Ta­rih­sel Arka Plan
1. 1960 Kıb­rıs Cum­hu­ri­ye­ti ve Or­tak­lık Dev­le­ti­nin Çö­kü­şü

Kıb­rıs Cum­hu­ri­ye­ti, Türk ve Rum top­lum­la­rı­nın si­ya­si eşit­li­ği­ne da­ya­na­rak ku­rul­ma­sı­na rağ­men, 1963’ten iti­ba­ren Rum ta­ra­fı­nın ana­ya­sal dü­ze­ni ihlal eden gi­ri­şim­le­ri so­nu­cun­da iş­lev­siz hale gel­miş­tir. Kıb­rıs Türk halkı dev­let­ten dış­lan­mış, kendi öz­yö­ne­tim ya­pı­sı­nı oluş­tur­mak zo­run­da kal­mış­tır.

2. 1974 Mü­da­ha­le­si ve Ada’daki Yeni Si­ya­sal Düzen

1974’te Yu­na­nis­tan’daki cunta des­tek­li darbe ada­nın mev­cut ya­pı­sı­nı boz­muş, Tür­ki­ye ga­ran­tör­lük hak­kı­nı kul­la­na­rak mü­da­ha­le et­miş­tir. Bu mü­da­ha­le, Kıb­rıs Türk hal­kı­nın fiilî gü­ven­lik ve yö­ne­tim alanı oluş­tur­ma­sı­nı sağ­la­mış­tır.

3. 1975 Kıb­rıs Türk Fe­de­re Dev­le­ti’nin Ku­ru­lu­şu

Bu yapı, hem fe­de­ra­tif çözüm ara­yış­la­rı­nı sür­dür­mek hem de Türk top­lu­mu­nun si­ya­si var­lı­ğı­nı ku­rum­sal­laş­tır­mak ama­cıy­la oluş­tu­rul­muş­tur. Ancak Rum ta­ra­fı­nın uz­laş­maz tu­tu­mu ne­de­niy­le fe­de­ral çözüm gi­ri­şim­le­ri tı­kan­mış­tır.

Ba­ğım­sız­lık Bil­dir­ge­si­nin İçe­ri­ği ve Temel İlke­le­ri
1. Kıb­rıs Türk Hal­kı­nın İra­de­si

Ba­ğım­sız­lık Bil­dir­ge­si, Kıb­rıs Türk hal­kı­nın kendi si­ya­sal ka­de­ri­ni tayin etme hak­kı­nı açık ve güçlü bir şe­kil­de or­ta­ya koyar. Bil­dir­ge­de, “hal­kın özgür ira­de­siy­le ba­ğım­sız ve ege­men bir dev­let kur­du­ğu” vur­gu­lan­mak­ta­dır.

2. Hu­ku­ki Da­ya­nak­lar

Bil­dir­ge şu un­sur­la­ra yas­la­nır:
* Self-de­ter­mi­nas­yon il­ke­si
* 1960 Ga­ran­ti ve İtti­fak Ant­laş­ma­la­rı’nın ihlal edil­miş ol­ma­sı
* Kıb­rıs Türk hal­kı­nın 1963’ten iti­ba­ren dev­let me­ka­niz­ma­sın­dan dış­lan­mış ol­ma­sı
* Ulus­la­ra­ra­sı hu­kuk­ta halk­la­rın özgür ira­de­si­ne da­ya­lı dev­let kurma hakkı

3. Ba­rış­çıl Bir Yak­la­şım

Ba­ğım­sız­lık Bil­dir­ge­si, KKTC’nin ila­nı­nın:
* Ada’da bir bö­lün­me amacı ta­şı­ma­dı­ğı­nı,
* Fe­de­ral çözüm ka­pı­sı­nı ta­ma­men ka­pat­ma­dı­ğı­nı,
* Ba­rış­çıl mü­za­ke­re­le­re açık ol­du­ğu­nu,
özel­lik­le vur­gu­lar.

KKTC’nin İla­nı­nın Böl­ge­sel ve Ulus­la­ra­ra­sı Et­ki­le­ri
1. Doğu Ak­de­niz Si­ya­se­ti

KKTC’nin ilanı Doğu Ak­de­niz’deki güç den­ge­le­ri­ni et­ki­le­miş; Tür­ki­ye’nin ga­ran­tör­lük ro­lü­nü ulus­la­ra­ra­sı düz­lem­de daha gö­rü­nür kıl­mış­tır.

2. Ulus­la­ra­ra­sı Ta­nın­ma So­ru­nu

KKTC’nin sı­nır­lı ta­nın­ma so­ru­nu devam eder­ken, Kıb­rıs Türk hal­kı­nın de­mok­ra­tik ku­rum­la­rı, si­ya­si is­tik­ra­rı ve top­lum­sal ira­de­si ulus­la­ra­ra­sı hukuk bağ­la­mın­da önem­li bir örnek teş­kil et­mek­te­dir.

Kıb­rıs Türk Hal­kı­nın İra­de­si ve Si­ya­sal Kim­li­ği

Ba­ğım­sız­lık Bil­dir­ge­si yal­nız­ca bir dev­let ilanı değil; aynı za­man­da Kıb­rıs Türk kim­li­ği­nin, si­ya­si öz­ne­leş­me sü­re­ci­nin ve ta­rih­sel mü­ca­de­le ha­fı­za­sı­nın bir ifa­de­si­dir. Kıb­rıs Türk top­lu­mu, 1960’lar­dan iti­ba­ren karşı kar­şı­ya kal­dı­ğı tüm bas­kı­la­ra rağ­men:
* kendi ku­rum­la­rı­nı kur­muş,
* de­mok­ra­tik yö­ne­tim ge­le­nek­le­ri­ni ge­liş­tir­miş,
* ulu­sal ira­de­si­ni ör­güt­lü bir ya­pı­ya dö­nüş­tür­müş,
ve bu süreç 1983’te dev­let­leş­mey­le so­nuç­lan­mış­tır.

Sonuç

15 Kasım 1983 ta­ri­hin­de Kuzey Kıb­rıs Türk Cum­hu­ri­ye­ti’nin ilanı, yal­nız­ca bir si­ya­si karar değil; Kıb­rıs Türk hal­kı­nın var olma mü­ca­de­le­si­nin, ulu­sal ira­de­si­nin ve dev­let kurma hak­kı­nın so­mut­laş­mış ha­li­dir. Ba­ğım­sız­lık Bil­dir­ge­si, bu ira­de­nin ta­rih­sel ve hu­ku­ki çer­çe­ve­si­ni be­lir­le­ye­rek, ulus­la­ra­ra­sı hukuk için­de meşru bir ze­mi­ne otur­muş­tur. KKTC’nin ilanı, Doğu Ak­de­niz’deki st­ra­te­jik den­ge­le­ri et­ki­le­miş; Kıb­rıs Türk hal­kı­nın kendi ge­le­ce­ği­ni be­lir­le­me hak­kı­nı ku­rum­sal bir ya­pı­ya ka­vuş­tur­muş­tur.
Başta ku­ru­cu Cum­hur­baş­ka­nı Rauf Denk­taş olmak üzere bütün Şe­hit­le­ri­mi­zi Rah­met­le, Şük­ran­la ve Min­net­le yad edi­yo­ruz

Mavi Didim’in de­ğer­li oku­yu­cu­la­rı, tarih sa­de­ce geç­mi­şin ay­na­sı değil, ge­le­ce­ğin pu­su­la­sı­dır. Biz­ler de bu pu­su­la­yı iyi oku­ma­lı, ta­ri­hi­mi­ze, ec­da­dı­mı­za ve on­la­rın bize bı­rak­tı­ğı onur­lu mi­ra­sa sahip çık­ma­lı­yız.
Bir son­ra­ki ya­zı­mız­da bu­luş­mak di­le­ğiy­le...
Ne mutlu Türk’üm di­ye­ne! Son­suz Sevgi ve Say­gı­la­rım­la