İnançlar her koşulda ve bir biçimde yapılandırılması gerekenlerden oluşur. İsteğe bırakılan “yap” denenler var, bir de kesinlikle yapma denenler var. Yap denilenler için yaptırım öngörülmezken, yapma denilenler için cezalar öngörülmüştür. Pratikte en çok karşılaşılan durum yapma denilenlere uymayanların yap denilenlerin takipçisi olmalarıdır. Kul hakkı yiyen, yalan söyleyen, başkalarının ırzına göz dikenler; niye namaz kılmadın, niye oruç tutmuyorsun sorgulaması yapmaktadır(!) İşin ilginç yanı, yap denilenler kişisel, yapma denilenler ise toplumsal sonuçlar doğuran edimlerdir. Toplumsal suçlar, kişisel suçlamalarla örtülebilir mi? Yavuz hırsız rolü oynamak nereye kadar?
Konuya ilişkin bazı soruları yapay zekaya soruyorum ve aldığım yanıtları paylaşıyorum:
-Semavi dinlerde yapılması istenen şeyler nelerdir?
Semavi dinler, yani İslam, Hristiyanlık ve Musevilik, insanlara manevi rehberlik sunar ve Tanrı'ya olan inancı güçlendirmeyi amaçlar. Bu dinlerde yapılması istenen bazı temel şeyler şunlardır:
• İbadet ve dua: Tanrı'ya yakınlaşmak ve saygı göstermek için ibadet etmek ve dua etmek önemlidir.
• Ahlaki değerler: Doğruluk, dürüstlük, adalet gibi ahlaki kurallara uymak ve başkalarına iyi davranmak teşvik edilir.
• Ahiret inancı: Cennet ve cehennem gibi sonuçları olan bir ahiret inancına sahip olmak ve bu doğrultuda yaşamak gereklidir.
• Peygamberlere ve kutsal kitaplara iman: Tanrı'nın gönderdiği peygamberlere ve kutsal kitaplara inanmak temel bir ilkedir.
Bu dinlerin ortak noktası, insanları iyiliğe yönlendirmek ve kötülüklerden uzaklaştırmaktır.”
-Kesinlikle yapılmaması gerekenlerle ilgili buyruklar nelerdir?
“Semavi dinlerde kesinlikle yapılmaması gerekenler, genellikle ahlaki ve manevi değerleri korumayı amaçlar. Öne çıkan buyruklar şunlardır:
• Putperestlik ve şirk: Tanrı'ya eş koşmak veya başka varlıklara tapmak yasaktır.
• Haksızlık ve zulüm: İnsanlara adaletsiz davranmak, zulmetmek veya haklarını çiğnemek kesinlikle yasaklanmıştır.
• Yalan söylemek ve aldatmak: Doğruluk ve dürüstlük temel değerlerdir; yalan söylemek büyük bir günah olarak kabul edilir.
• Hırsızlık ve gasp: Başkalarının malına zarar vermek veya çalmak yasaktır.
• Cinayet ve şiddet: İnsan hayatına zarar vermek, öldürmek veya şiddet uygulamak kesinlikle yasaktır.
Bu buyruklar, insanları kötülüklerden uzaklaştırmayı ve toplumsal düzeni sağlamayı hedefler.”
-Dürüst, namuslu ve ahlaklı insanların mutlaka bir inancın mensubu olmaları gerekir mi?
“Dürüstlük, namusluluk ve ahlak, insanların bireysel erdemleri ve karakter nitelikleridir. Bu değerlerin bir kişinin inancıyla ilişkilendirilmesi gerekmez; bir insan, herhangi bir inanca sahip olsun ya da olmasın, bu erdemleri gösterebilir.
Bazı insanlar için, dini inançlar ahlaki bir rehberlik sağlar ve onların etik değerleri şekillendirmelerine yardımcı olur. Ancak, birçok insan inanç temelli olmayan felsefi veya insani değerlerden hareketle de aynı şekilde ahlaki bir yaşam sürebilir. Örneğin, insan hakları, vicdan ve empati gibi evrensel prensipler, din dışındaki bireyler için yol gösterici olabilir.”
-İnsan olmak, inançlı olmayı önceler mi?
“İnsan olmak, inançlı olmayı şart koşmaz. Her bireyin farklı bir yaşam perspektifi vardır ve inançlar, kişisel tercihlerin, kültürün, çevrenin ve yaşam deneyimlerinin bir sonucudur. Bir kişi, herhangi bir inanç sistemine mensup olsun veya olmasın, insanlığın temel değerlerini - sevgi, empati, adalet ve saygı - paylaşabilir ve uygulayabilir.
Bazı insanlar için inanç, hayatlarının anlamını ve rehberini belirlerken, diğerleri için ahlaki değerler, insani felsefe ve vicdan öncelikli bir rol oynar. İnsan olmanın özü, başkalarına karşı duyarlı olabilmek, evrensel değerlere sahip çıkabilmek ve çevresine katkıda bulunabilmektir.”
İslam’ın yapın diye emrettiği şeyler nelerdir?
“İslam, insanın hem bireysel hem toplumsal huzurunu sağlamak için bazı ibadetleri ve davranışları emreder. İşte İslam'ın yapılmasını tavsiye ettiği temel şeyler:
1. İbadetler:
o Namaz kılmak: Günde beş vakit namaz, Allah'a olan bağlılığı ifade eder.
o Oruç tutmak: Ramazan ayında oruç tutmak, sabrı ve nefsi terbiye etmeyi öğretir.
o Zekât vermek: Maddi durumu iyi olanların, ihtiyaç sahiplerine yardım etmesi emredilir.
o Hacca gitmek: Maddi ve fiziksel imkânı olan Müslümanların ömürlerinde bir kez hac ibadetini yerine getirmesi gerekir.
2. Ahlaki Davranışlar:
o Doğruluk ve dürüstlük: Yalan söylemekten ve hile yapmaktan kaçınmak.
o Adaletli olmak: Herkese eşit ve adil davranmak.
o Komşuluk haklarına riayet etmek: Komşularla iyi ilişkiler kurmak ve onlara yardım etmek.
3. Toplumsal Sorumluluklar:
o İyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak: Toplumun huzurunu korumak için doğruyu teşvik etmek.
o Aileye değer vermek: Aile bağlarını güçlü tutmak ve çocuklara iyi bir eğitim vermek.
4. Allah'a İman ve Dua:
o Allah'a inanmak, O'na dua etmek ve şükretmek, İslam'ın temel esaslarındandır.”