HAF­TA­SO­NU TATİLİNİN EVRİMSEL SÜRECİ

"Mil­let­le­ri mil­let yapan ta­rih­le­ri ve kül­tür­le­ri­dir.
Ta­rih­siz bir mil­let ki­şi­li­ği­ni kay­bet­miş bi­re­ye ben­zer."
Prof. Dr. Halil İnal­cık

Her zaman ol­du­ğu gibi yine az bi­li­nen bir konu hak­kın­da siz okur­la­rı ay­dın­lat­mak is­te­dim. Ana­do­lu’da “Hafta Ta­ti­li” ta­rih­sel süreç içe­ri­sin­de nasıl ge­liş­me­ler gös­ter­miş­tir
bir­lik­te oku­ya­lım…
İnsan­la­rın top­ra­ğı iş­le­yip yer­le­şik ha­ya­ta geç­tik­le­ri andan iti­ba­ren “de­ği­şim” top­lu­mun her ala­nı­na iş­le­miş­tir. Tarım top­lu­mun­dan en­düst­ri top­lu­mu­na geçiş, en­düst­ri top­lu­mun­dan
da bilgi top­lu­mu­na geçiş bu dö­nü­şü­mün bir so­nu­cu ola­rak ni­te­len­di­ri­le­bi­lir. Bu dö­nü­şü­mün her zaman için be­lir­li bir ya­pı­sal de­ği­şim­le mey­da­na gel­di­ği bi­lin­mek­te­dir. Ça­lış­ma ha­ya­tı da
bu de­ği­şim­ler­den doğ­ru­dan et­ki­len­di­ği­ni söy­le­me­miz yan­lış ol­ma­ya­cak­tır. Ça­lış­ma ha­ya­tı, in­sa­noğ­lu­nun var­lı­ğı­nı sür­dü­re­bil­me­si için, yap­tı­ğı fi­zik­sel et­kin­lik­ler ile baş­la­mış­tır. İlkel
çağ­lar­da ça­lış­mak, ha­yat­ta kal­ma­nın temel un­su­ru iken ba­rın­mak, bes­len­mek ve ko­run­mak da ilkel ça­lış­ma ha­ya­tı­nın te­me­li­ni oluş­tur­muş­tur. Coğ­ra­fi Ke­sif­ler ve Rö­ne­sans’ın baş­la­ma­sı
nü­fu­sun art­ma­sı ve dünya eko­no­mi­si­nin ge­liş­me­si­ne neden ol­ma­sı, ça­lış­ma ha­ya­tı­nı da de­ğiş­tir­miş­tir. Bu de­ği­şim Sa­na­yi Dev­ri­mi ile insan ya­şa­mı­nı en üst dü­zey­de et­ki­le­me­ye
baş­la­mış­tır. Ça­lış­ma ha­ya­tı­nın insan ya­şa­mın­da önem ka­zan­ma­sı ile bir­çok kav­ram oluş­ma­ya baş­la­mış olup; “boş zaman” ve “tatil” kav­ram­la­rı ça­lış­ma ha­ya­tı­nın kar­ma­şık­laş­tı­ğı bu
dö­nem­de or­ta­ya çık­mış­tır.
Gü­nü­müz­de tatil hak­kı­nın ta­nın­ma­sı­nın bir­kaç temel ne­de­ni var­dır;
1-Ça­lı­şan­la­rın fi­zik­sel ve ruh­sal sağ­lı­ğı­nın ko­run­ma­sı
2-Ül­ke­de­ki milli ve dini bir­li­ğin oluş­tu­rul­ma­sı
3- İkti­sa­di ya­pı­nın dü­zen­len­me­si
4-Ça­lı­şan­la­rın iş dı­şın­da fark­lı uğ­raş­la­ra yön­len­dir­me 5-Ça­lı­şan­la­rın sos­yal çev­re­ye uyumu.
OS­MAN­LI­LAR­DA HAFTA SONU TATİLİ
Bu açık­la­ma­lar­dan sonra ilk önce Os­man­lı Dev­le­ti’nde HAFTA SONU TATİLİ na­sıl­mış ora­dan baş­la­ya­lım: Os­man­lı Dev­le­ti’nde baş­lan­gıç­ta hafta ta­ti­li yok­tur. Diğer İslam
dev­let­le­rin­de ol­du­ğu gibi Os­man­lı’da da namaz vak­tin­de kısa bir süre işe ara verme dı­şın­da Cuma gün­le­ri hafta ta­ti­li de­ğil­dir. Os­man­lı’da 1820’lerde tatil gün­le­ri Pa­zar­te­si ve Per­şem­be
iken, 1830’lar da Pazar gü­nü­ne alın­mış­tır.  Os­man­lı da de­ği­şik za­man­lar­da bazen Pa­zar­te­si, bazen Per­şem­be ve Salı, bazen de Cuma gün­le­ri tatil ya­pıl­mış­tır.
Sad­ra­zam İzzet Meh­med Paşa, iş­le­rin yo­ğun­lu­ğu­nu ileri sü­re­rek 1774’te hafta ta­ti­li­ne son ver­miş­tir. II Mah­mud dö­ne­min­de hafta ta­ti­li uy­gu­la­ma­sı ye­ni­den baş­la­tıl­mış­tır. Bazı
da­ire­ler­de Pazar ve Pa­zar­te­si, bazı da­ire­ler­de Per­şem­be tatil ilan edil­miş­tir. Fakat iki gün ça­lı­şıl­ma­ma­sı­nın iş­le­ri ak­sat­ma­sı yü­zün­den hafta ta­ti­li, haf­ta­da bir güne, sa­de­ce Pazar gün­le­ri
tatil ilan edil­miş­tir. Mısır me­se­le­si yü­zün­den hafta ta­ti­li­ne son ve­ril­miş, bu me­se­le­nin çö­zü­mün­den sonra Os­man­lı’da ye­ni­den Pazar gün­le­ri tatil ya­pıl­mış­tır. 1839’da Tan­zi­mat’ın
ilan edil­me­sin­den sonra yal­nız­ca Per­şem­be gün­le­ri tatil edil­miş­tir. Fatih Sul­tan Meh­med dö­ne­min­den iti­ba­ren Med­re­se­ler de Salı gün­le­ri tatil edil­miş­tir.

17 Ocak 1842’de Müs­lü­man me­mur­lar için hafta ta­ti­li Per­şem­be’den CUMA’ya alın­mış­tır. Bu arada Hı­ris­ti­yan me­mur­lar PAZAR günü, Mu­se­vi­ler ise CU­MAR­TESİ günü tatil yap­mış­tır. Böy­le­ce Os­man­lı’da 19.’cu yüz­yıl­da haf­ta­da üç tatil günü or­ta­ya çık­mış­tır.
19.’cu yüz­yıl­da her ba­kım­dan dışa ba­ğım­lı hale gelen, ka­pi­tü­las­yon­lar, dış borç­lar ve Du­yu­nu Umu­mi­ye kıs­ka­cın­dan adeta Batı’nın yarı sö­mür­ge­si olan Os­man­lı, Hris­ti­yan  ve
Mu­se­vi­le­rin  de Cuma gün­le­ri tatil yap­ma­la­rı­nı sağ­la­ya­cak, böy­le­ce iş gü­cü­nü ar­tı­ra­cak bir ka­nu­ni dü­zen­le­me­ye gi­de­me­miş­tir. 
TÜRKİYE CUM­HURİYETİ DEV­LETİN’DE HAFTA SONU TATİLİ
Daha sonra Os­man­lı yı­kı­lıp Tür­ki­ye Cum­hu­ri­ye­ti Dev­le­ti ku­rul­duk­tan sonra, bu ka­rı­şık­lı­ğa son ver­mek için, 1923’te İzmir İkti­sat Kong­re­si’nde hangi din­den olur­sa olsun bütün Türk va­tan­daş­la­rı­nın Cuma günü tatil yap­ma­sı­na karar ve­ril­miş­tir. 2 OCAK 1924 tarih ve 394 saylı 14 mad­de­lik Hafta Ta­ti­li Ka­nu­nu ile Müs­lüm-gay­ri­müs­lim tüm Türk va­tan­daş­la­rı için hafta ta­ti­li CUMA’ya alın­mış­tır. Bu 1935 yı­lı­na kadar sür­müş­tür. Hafta ta­ti­li 1935 yı­lın­da Cuma’dan Pazar’a alın­mış­tır. Ge­rek­çe­si de Mec­lis­te ya­pı­lan gö­rüş­me­ler­de hafta ta­ti­li­nin Cuma’dan Pazar’a alın­ma­sı­nın en önem­li ne­de­ni eko­no­mi­dir. Av­ru­pa dev­let­le­ri ile aynı dö­nem­ler­de tatil yap­ma­nın zo­run­lu­ğu ol­du­ğu vur­gu­lan­mış­tır. Av­ru­pa’da tatil Pazar günü ol­du­ğun­da ti­ca­ri iliş­ki­le­ri­miz­de güç­lük oluş­ma­ma­sı ne­de­niy­le ta­ti­lin Cuma’dan Pazar’a alın­dı­ğı TBMM tu­ta­nak­la­rın­da mev­cut­tur.
7 Mayıs 1935 tarih ve 2739 saylı Ulu­sal Bay­ram ve Genel Ta­til­ler Hak­kın­da ki Kanun’a göre hafta ta­ti­li Cu­mar­te­si saat 13.00’te baş­la­yıp Pazar günü gece 24.00’te bi­te­cek­tir. 1935 ta­rih­li Hafta Ta­ti­li Ka­nu­nu 1974’e kadar devam et­miş­tir. 1 TEM­MUZ 1974 ta­rih­li bir ka­rar­la CU­MAR­TESİ ve PAZAR gün­le­ri resmi tatil ol­muş­tur. Şu ana kadar bu yasa yü­rür­lük­te­dir.
Sonuç ola­rak şu be­lirt­me­miz­de yarar ol­du­ğu­nu zan­ne­di­yo­rum: Dünya da ki tüm uygar ül­ke­ler­de hafta ta­til­le­ri ge­nel­lik­le Cu­mar­te­si ve Pazar ola­rak uy­gu­lan­mak­ta­dır. Ka­pa­lı bir top­lum ola­rak ge­liş­me­nin müm­kün ol­ma­dı­ğı or­ta­da­dır. Dün­ya­ya uyum sağ­la­mak zo­run­lu­lu­ğu var­dır. Yoksa içe dönük bir dev­let ola­rak, kü­çül­me­ye ve yı­kıl­ma­ya mah­kum olu­nur. Hatta bizim yap­tı­ğı­mız aynı şeyi Rus­lar ve Çin­li­ler­de yap­mış­lar­dır

Adnan GÜLLÜ
Tarih Araş­tır­ma­cı­sı